Pengenalan
Langkah pertama untuk mengurangkan risiko
pesakit daripada dijangkiti penyakit berjangkit menerusi transfusi darah adalah
memilih penderma darah yang menderma secara sukarela, tidak berbayar (voluntary and non-numerated), serta
memilih penderma yang tidak mengamalkan atau tidak terdedah kepada cara hidup
yang berisiko tinggi berbanding dengan memilih penderma darah dari ahli
keluarga pesakit atau penderma darah gantian.
Akan tetapi, dengan mengamalkan pemilihan
penderma darah yang ketat serta berhati-hati ini, masih terdapat segelintir
penderma darah yang dijangkiti penyakit berjangkit seperti HIV dan lain-lain
penyakit yang boleh berjangkit melalui transfusi darah. Maka, ujian makmal yang
ketat dan sistematik perlu dijalankan ke atas darah yang didermakan bagi
memastikan bekalan darah adalah sentiasa selamat untuk digunakan oleh pesakit.
Apa Ujian
Yang Dijalankan?
Mesin penganalisa kumpulan darah
Ujian-ujian makmal yang perlu dijalankan ke
atas darah yang didermakan oleh penderma darah adalah seperti berikut:
1. Ujian Kumpulan Darah (ABO dan Rh)
2. Ujian Saringan Serologi (Serology Screening) terhadap penyakit
berjangkit seperti HIV (Human
Immunodeficiency Virus), Hepatitis B
virus (HBV), Hepatitis C virus (HCV)
dan Syphilis
Ujian pengesahan (confirmation) akan dijalankan jika sekiranya keputusan ujian serologi
peringkat saringan reaktif
3. Ujian Saringan NAT (Nucleic Acid Testing) terhadap HIV, Hepatitis B virus dan
Hepatitis C virus (bagi makmal yang mempunyai kemudahan ujian ini)
Ujian saringan nucleic acid testing (NAT) ke atas darah yang didermakan
4. Ujian saringan terhadap penyakit
berjangkit yang lain sekiranya didapati perlu
Bagaimana
Pensampelan Dibuat?
Untuk melakukan ujian kumpulan darah (ABO dan
Rh), sebanyak 6 ml darah perlu dikutip dalam tiub ujian darah K2EDTA. Manakala
untuk melakukan ujian saringan dan pengesahan terhadap penyakit berjangkit, dua
sampel tiub 8 ml darah setiap sampel perlu dikutip dalam bekas K2EDTA yang
bergel.
Setiap sampel darah yang diambil akan dilabel
dengan nombor pengenalan yang unik atau khas bagi setiap sampel yang berbeza
dan selalunya mengikut nombor barkod pendermaaan darah tersebut. Pensampelan
darah akan dilakukan oleh jururawat atau doktor atau phlebotomist di lokasi pendermaan. Sampel darah akan dikutip ke
dalam tiub ujian darah melalui beg darah yang diambil melalui salur darah vena
di lengan penderma darah.
Kumpulan darah dengan kaedah gel
Kumpulan darah dengan kaedah plat microtiter
Kumpulan darah dengan kaedah tiub
Di Mana Ujian
Dijalankan?
Sampel darah yang dikutip di lokasi
pendermaan darah (sama ada di pusat darah atau ketika sidang perdermaan darah
bergerak atau mobile) akan dihantar
balik ke pusat darah untuk ujian darah selanjutnya.
Kenapa Ujian
Makmal Dijalankan?
1. Ujian Kumpulan Darah (ABO dan Rh)
Ujian ini dijalankan bagi menentukan
kesesuaian jenis darah supaya pesakit yang menerima darah tidak bertindak balas
terhadap darah yang di pindahkan (transfusion
adverse effect).
2. Ujian Saringan Serologi
Ujian ini dijalankan untuk mengesan kehadiran
antibodi terhadap jangkitan HIV, HBV,
HCV atau Syphilis yang boleh menyebabkan penerima darah mendapat jangkitan
kuman atau virus tersebut.
3. Ujian Saringan NAT (Nucleic Acid Testing)
Ujian ini dijalankan bagi mengesan kehadiran
virus itu sendiri dengan mengesan bahan genetik (genetic material) sama ada DNA
atau RNA. Ujian ini lebih sensitif
berbanding ujian serologi dan dapat mengesan lebih awal daripada ujian saringan
serologi. Ini adalah kerana antibodi mengambil masa yang lebih lama untuk
dikesan berbanding dengan ujian NAT
terutama dalam masa “window period”.
Walau bagaimanapun, ada ketika di mana kehadiran virus terlalu rendah (low viral load) ujian NAT tidak dapat dikesan tetapi dapat
dikesan secara ujian serologi.
Ujian
Kumpulan Darah
Ujian kumpulan darah (ABO dan Rh) perlu
dijalankan terhadap setiap penderma darah kerana kita perlu mengetahui kumpulan
darah (ABO dan Rh) bagi setiap beg darah yang telah didermakan supaya hanya beg
darah yang sesuai sahaja akan dibekalkan kepada pesakit yang memerlukannya.
Contoh jadual di bawah menunjukkan:
1. Penderma darah yang jenis darah O
boleh memberikan darah kepada semua pesakit jenis darah O, A, B dan AB.
2. Penderma darah yang jenis darah A
hanya boleh memberikan darah kepada pesakit jenis darah A dan AB.
3. Penderma darah yang jenis darah B
hanya boleh memberikan darah kepada pesakit jenis darah B dan AB.
4. Penderma darah yang jenis darah
AB hanya boleh memberikan darah kepada pesakit jenis darah AB sahaja.
Pesakit yang darah jenis Rh Negatif hanya
boleh terima darah jenis Rh Negatif sahaja dari penderma darah. Manakala
pesakit yang darah jenis Rh Positif boleh terima darah jenis Rh Positif dan Rh
Negatif dari penderma darah.
|
|
KUMPULAN DARAH / PENDERMA DARAH
|
||||
|
O
|
A
|
B
|
AB
|
||
|
KUMPULAN DARAH
/
PENERIMA DARAH
|
O
|
O
|
|
|
|
|
A
|
O
|
A
|
|
|
|
|
B
|
O
|
|
B
|
|
|
|
AB
|
O
|
A
|
B
|
AB
|
|
Ujian
Saringan Serologi
Ujian saringan serologi (serology screening) dijalankan bagi mengesan penyakit berjangkit
seperti berikut:
- HIV (Human Immunodeficiency Virus)
- Hepatitis B virus (HBV)
- Hepatitis C virus (HCV)
- Syphilis
Ujian ini dijalankan bagi mengesan kehadiran
antibodi yang dikeluarkan oleh seseorang yang dijangkiti oleh penyakit-penyakit
seperti yang dinyatakan seperti di atas. Dimaklumkan juga penghasilan antibodi
mengambil masa dan berbeza di antara individu yang dijangkiti. Sebagai contoh,
bagi kejangkitan HIV, antibodi yang dihasilkan adalah antara 11 – 22 hari dari
tarikh jangkitan. Masa ini dikatakan waktu “window
period” bagi kejangkitan HIV. Bagi kejangkitan HBV, tempoh masa pengesanan oleh ujian saringan serologi adalah
antara 34 – 59 hari, manakala bagi kejangkitan HCV adalah antara 23 – 82 hari.
Ujian pengesahan atau “confirmation” bagi kes-kes yang reaktif di peringkat ujian
saringan serologi perlu dijalankan kerana ujian serologi kadangkala memberi
reaksi atau tindakan palsu atau “false
reactive”. Ini disebabkan ujian saringan adalah terlalu sentitif dan bagi
menentukan semua penderma yang dijangkiti tidak terlepas daripada dikesan pada
peringkat ujian saringan serologi.
Ujian
Saringan NAT
Ujian Saringan NAT (Nucleic Acid Testing) dijalankan bagi mengesan kehadiran virus
itu sendiri (pengesan bahan genetik samada RNA
atau DNA). Antara virus yang dikesan
ialah jangkitan HIV (RNA), HBV (DNA) dan HCV (RNA).
Dengan adanya ujian NAT ini, darah akan lebih selamat kerana ia dapat mengesan lebih
awal atau dapat mengesan dalam masa “window
period” yang mana tidak dapat dikesan oleh ujian saringan serologi.
Tempoh masa bagi mengesan kehadiran virus
secara ujian NAT adalah seperti
berikut:
·
Kejangkitan HIV dapat dikesan dalam tempoh 5 hari dari
masa kejangkitan (pengurangan lebih daripada 50% dari masa pengesanan secara
ujian serologi)
·
Kejangkitan HBV,
ujian NAT dapat mengesan dalam masa
15 hari (pengurangan lebih daripada 40% dari masa kejangkitan yang dikesan
secara ujian serologi)
·
Kejangkitan HCV
adalah dalam tempoh 3 – 5 hari (pengurangan lebih daripada 70% dari masa yang
dapat dikesan melalui ujian serologi)
Walau bagaimanapun, adakalanya ujian tidak
dapat mengesan kerana kehadiran virus yang terlalu rendah atau kehadiran virus
yang tidak menentu (fluctuate)
terutama bagi pesakit yang menghidapi jangkitan peringkat kronik. Oleh yang
demikian, ujian saringan darah perlu dijalankan secara serentak iaitu ujian
saringan secara serologi dan NAT bagi
menentukan darah yang dibekalkan adalah selamat.
Ujian keserasian darah terhadap pesakit dan
penderma darah
Siapa Yang
Menjalankan Ujian?
Pegawai yang berkelayakan dan terlatih iaitu
Juruteknologi Makmal Perubatan (JTMP) dan Pegawai Sains yang kompeten sahaja
akan menjalankan ujian kumpulan darah (ABO dan Rh) dan ujian saringan penyakit
berjangkit ke atas darah yang didermakan oleh penderma darah.
Bagaimana Untuk
Mengetahui Keputusan Ujian?
Sekiranya keputusan ujian makmal adalah
normal (ujian saringan penyakit berjangkit ialah non-reaktif), maka kuputusan
ujian akan dimaklumkan oleh pegawai perubatan kepada penderma darah semasa
temujanji atau sesi pendermaan darah berikutnya.
Sekiranya keputusan ujian makmal tidak
menggalakkan (ujian saringan ialah reaktif dan ujian pengesahan ialah positif
terhadap penyakit berjangkit), maka penderma darah akan dihubungi oleh
panggilan telefon supaya membuat temujanji segera dengan pegawai perubatan.
Implikasi
Jika Keputusan Ujian Tidak Menggalakkan
Penderma darah tidak dibenarkan menderma
darah untuk sementara waktu atau selama-lamanya (bergantung kepada keadaan atau
hasil ujian pengesahan "confirmatory")
dan akan diberi kaunseling dan rawatan bersesuaian oleh pegawai perubatan atau
pakar perubatan.
Rujukan
1. Testing of donated blood.
Retrieved August 13th 2013, from http://www.who.int/bloodsafety/donation_testing/en/
2. Brecher, M.E. (Ed.). (2005). AABB
Technical Manual 15th edition. Maryland: S. Karger AG
3. Transfusion Practice Guidelines
for Clinical and Laboratory Personnel, 3rd edition March 2008. Retrieved August
13, 2013, from http://www.pdn.gov.my/pdn/index.php?option=com_flippingbook&view=book&id=4&page=1&Itemid=236&lang=en
Sumber: sini
AHP Pie:
Perlu difahami bahawa human error dan machine
error mungkin berlaku di mana-mana sahaja dan kerana itu sebelum setiap pemindahan
darah dilakukan, bakal penerima darah perlu menandatangani borang akujanji
seperti yang ditunjukkan di bawah.
Borang Persetujuan
Pemindahan Darah
(klik untuk imej yang lebih jelas)
Memahami HIV dengan tepat dapat menyekat
penularan dan meningkatkan kualiti hidup infected
dan affected people. Kita berperanan
memperbetulkan keadaan dan mengelakkan penganiayaan.
Wallahu’alam.
"Pertubuhan Positive Warriors Malaysia
(PPWM) komited menentang PENGANIAYAAN, STIGMA, DISKRIMINASI, JUDGEMENTAL, DAN MENDIDIK MASYARAKAT secara
terbuka."
Aku, hamba-Nya yang dhaif,
Mohamad bin Wahid @ Pie @ AHP
Facebook: Ahp Pie
Info Berkaitan:
Facebook
Fanpage
PPWM:
Laman Web Rasmi PPWM:
No. Akaun PPWM:
Bank: Maybank
Nombor Akaun: 5560 5750 3949
Nama Pemegang Akaun: Pertubuhan Positive
Warriors Malaysia
Para pembaca boleh berkongsi pengalaman
melalui Facebook AHP Positive Warriors Support Group (Secret Group). Anda juga dialu-alukan
menjadi ahli Pertubuhan Positive Warriors Malaysia (PPWM). Untuk menyertai,
sila hubungi admins yang berikut:
Abd. Shukor Mohd Yunus: shux@positivewarriors.org
Hishamudin Rahman: carphatz_04@yahoo.com
